IGNACY DOMEYKO (1802-1889)
PATRON ZESPOŁU SZKÓŁ ELEKTRONICZNYCH W BOLESŁAWCU
Ignacy Domeyko herbu Dangiel, pseudonim Żegota – żyjący w XIX wieku polski geolog, mineralog, inżynier górnictwa, meteorolog, działacz społeczny, etnolog i pedagog. Zasłużony dla rozwoju gospodarki i nauki w Chile, autor wielu publikacji z dziedziny geologii.
Urodził się 31 lipca 1802 roku w Niedźwiadce Wielkiej, w powiecie nowogródzkim (obecnie Białoruś). Zmarł 23 stycznia 1889 r. w Santiago (Chile). Pochodził z ziemiańskiej rodziny. Już od dziecka dzięki stryjowi (inżynierowi górnictwa) interesował się geologią i mineralogią. Jego edukację zapoczątkowała szkoła oo. Pijarów w Szczuczynie Lidzkim. W 1816 roku, gdy miał 14 lat rozpoczął studia na wydziale fizyczno-matematycznym Uniwersytetu Wileńskiego. Słuchał tam wykładów z chemii, matematyki, fizyki, mineralogii, a także historii i literatury polskiej. Ukończył je w 1822 r. z tytułem magistra matematyki. Podczas studiów wstąpił do Towarzystwa Filomatów – tajnej organizacji patriotycznej. Poznał wówczas Adama Mickiewicza, z którym połączyła go trwała przyjaźń. Obydwaj byli uczestnikami słynnego procesu 1823-1824 r., wytoczonego filomatom i filaretom przez władze carskie (Mickiewicz opisał go w III części „Dziadów”, uwieczniając w utworze również przyjaciela – w postaci Żegoty). Domeyko otrzymał dozór policyjny. Sześć lat życia wypełniło mu gospodarowanie na roli uzupełnione samokształceniem.
Po upadku powstania listopadowego, w którym brał udział, wyemigrował do Francji. Uczęszczał na wykłady do College de France, na Sorbonę, do Konserwatorium Sztuk i Rzemiosł, a także École des Mines (Szkoły Górniczej). Tę ostatnią ukończył w 1837 r. z tytułem inżyniera.
Krótko po paryskich studiach Domeyko podjął decyzję, która miała zmienić całe jego życie. Otrzymał propozycję pracy w Chile. Młode państwo (ogłosiło niepodległość w 1818 r.) potrzebowało specjalistów w dziedzinie mineralogii i górnictwa, by lepiej poznać i wykorzystać złoża naturalne oraz wykształcić własnych ekspertów. Ignacy Domeyko do Chile przybył 3 czerwca 1838 roku, po czterech miesiącach podróży. Rozpoczął pracę jako profesor chemii, geologii i mineralogii w Kolegium La Serena w Coquimbo. Pracował tam w latach 1838-1846. Jego zadaniem było stworzenie podstaw naukowych z zakresu wydobycia i wykorzystania złóż mineralnych kraju. Równocześnie otworzył laboratorium naukowe, w którym spędzał długie godziny analizując przysyłane z całego kraju próbki minerałów.
Ignacy Domeyko nie tylko uczył i pomagał rozwijać chilijski przemysł górniczy. W trakcie wakacji podróżował po całym kraju badając występujące w nim złoża. Dzięki tym działaniom powstała mapa geologiczna Chile. Profesor znalazł również żyły złota oraz bogate pokłady kilku rodzajów węgla kamiennego.
Skuteczne działania poprawiające gospodarkę i szkolnictwo przyniosły mu szacunek. Zyskany autorytet Domeyko wykorzystywał nie tylko w kwestiach zawodowych, ale i społecznych. Efektem badań etnograficznych była wydana w 1845 r. książka „Araukania i jej mieszkańcy”. Araukania to teren na południu Chile, zamieszkały przez Indian z plemienia Mapucze, którzy byli traktowani w barbarzyński sposób. Naukowiec obronił ich przed zagładą oraz domagał się od rządu, by plemieniu zapewniono dostęp do edukacji, miało to im pomóc przybliżyć się do cywilizacji. Dzięki publikacji Domeyki rząd chilijski zmienił swoją politykę, a Mapucze mogli cieszyć się wolnością.
Po 8 latach pracy w Coquimbo Ignacy objął kierownictwo na katedrze chemii, mineralogii i fizyki na Uniwersytecie w Santiago. W latach 1867–1883 pełnił tam również funkcję rektora. Podarował uczelni swój bogaty zbiór minerałów, przeprowadził jej reformę. Do obowiązków Domeyki należała także reorganizacja szkolnictwa w Chile, rozpoczęta w latach 50 XIX w.
Był jednym z bardziej zasłużonych ludzi dla tego państwa, dlatego w 1848 r. otrzymał honorowe obywatelstwo. Z kolei po jego rezygnacji z funkcji rektora w 1883 r. parlament chilijski ofiarował mu dożywotnie wynagrodzenie nazywane „pensją wdzięczności”. Ignacy Domeyko prowadził w dalszym ciągu działalność naukową. Odkrywał i opisywał wiele nieznanych do tej pory złóż, co przyniosło mu sławę w kręgach naukowych na całym świecie. Oprócz pokładów węgla kamiennego i żył złota, Domeyko odnalazł również złoża saletry na pustyni Atakama. Istotne były także badania odnośnie wód mineralnych. Badacz napisał ponad 130 prac naukowych w czterech językach – polskim, hiszpańskim, niemieckim i francuskim. Jest też autorem wielokrotnie wznawianych podręczników w zakresie mineralogii i geologii.
Naukowiec nigdy nie zapomniał o swojej pierwszej ojczyźnie. Bardzo interesowały go wydarzenia i sprawy dotyczące Polski. Również przyjaźń z Adamem Mickiewiczem trwała przez długie lata dzięki korespondencji listowej. Powodem, dla którego Domeyko większą część życia mieszkał w Chile była rodzina. W 1850 r. ożenił się z młodszą o ponad 30 lat Enriquetą Sotomayor Guzman. Mieli czwórkę dzieci – córkę Annę i synów: Henryka (zmarłego niedługo po porodzie), Hermana oraz Kazimierza. W 1884 roku sędziwy uczony zdecydował się na podróż do Polski. Przez Kraków i Warszawę dotarł na Litwę, skąd wyjechał do Paryża, Rzymu i Ziemi Świętej. Podczas pobytu w kraju zwiedzał kopalnie Wieliczki, a we Włoszech wszedł na szczyt Wezuwiusza.
Zmarł w swojej drugiej ojczyźnie 23 stycznia 1889 r. Został pochowany w Santiago, a jego pogrzeb miał charakter państwowy. W Chile żyją do dziś liczni potomkowie Domeyki wywodzący się od młodszego syna, Kazimierza. Utrzymują oni związki z Polską oraz podkreślają swe polskie pochodzenie.
W Chile do tej pory spotkać można liczne miejsca upamiętniające naszego rodaka. Jest patronem wielu ulic, pomników, trzech miast, portu w południowej części kraju, a także innych lokalizacji. W zachodnich Andach mieści się pasmo zwane Górami Domeyki, ponadto w Kordylierach jest Szczyt Domeyki. Nazwiskiem badacza nazwano również m.in. małża (Nautilus domeykus), amonit (Amonites domeykanus) i minerał (domeykit - arsenek miedzi Cu3As).
Źródła:
